Przegląd
Badania epidemiologiczne pokazują, że rozpowszechnienie objawów depresji oraz zaburzeń depresyjnych wśród dzieci i adolescentów waha się od 1,6% do 8,9%. Wskaźniki depresji są wyższe wśród dziewcząt niż u chłopców.
Źródła i model pojęciowy IPT-A
IPT-A stanowi adaptację psychoterapii interpersonalnej (IPT), która to jest terapią krótkoterminową, opracowaną i sprawdzoną dla osób dorosłych zmagających się z depresją. Terapia jest ukierunkowana na objawy depresji jakie występują u pacjenta oraz na ich bieżący kontekst interpersonalny. Proces diagnozy obejmuje określenie nieprzystosowanych wzorców interpersonalnych, które wydają się związane z depresją u danej osoby, zaś interwencja pociąga za sobą destrukcję tych wzorców.
IPT-A kładzie nacisk na aktualne problemy interpersonalne adolescentów oraz omawianie wydarzeń interpersonalnych. IPT- A jest aktywną terapią, która zawiera psychoedukacyjnę mającą na celu wzmocnienie kompetencji i umiejętności nastolatków. Jest uporządkowana i zorganizowana w taki sposób aby adolescent pomału zyskiwał coraz większą kontrolę nad procesem leczenia i miał w nim coraz większa rolę. Stopniowy wzrost roli nastolatka w terapii służy jako przykład zmian jakie większość depresyjnych adolescentów powinna dokonać w różnych sferach życia.
Terapeuta z kolei odgrywa aktywną i dyrektywną rolę w procesie terapii. W miarę możliwości rodzice lub opiekunowie nastolatka są od czasu do czasu aktywnie włączani do terapii w celu przekazania im podstawowej wiedzy na temat zaburzenia depresyjnego, nabycia umiejętności skutecznej komunikacji i zmotywowanie ich do wspierania postępów nastolatka.
Dobór pacjentów
– IPT-A zaleca się pacjentom:
– zmotywowanym do podjęcie się terapii lub polepszenia swojego samopoczucia
-zdolnych do utrzymania sojuszu terapeutycznego
-gotowym do poddania się krótkoterminowej terapii i przyznania się że mają przynajmniej jeden problem interpersonalny
-wspieranym przez rodziny
IPT-A Nie zaleca się pacjentom
–którzy w swoim doświadczeniu z przeszłości mieli poważne problemy interpersonalne
– niepełnosprawnością intelektualną
-przeżywającym kryzys
-z tendencjami samobójczymi lub też morderczymi
-psychotycznym, z zaburzeniami dwubiegunowymi
-nadużywającym substancji psychoaktywnych
Przebieg terapii:
Zadania:
1) identyfikacja problemu pacjenta
2) powiązania objawów depresji z obszarami problemowymi
3) koncentracja na aktualnych relacjach
4) udzielenie wsparcia pacjentowi w zyskaniu kontroli nad interpersonalnymi kontekstami depresji
Terapia składa się z 3 faz : wstępnej, środkowej, końcowej
Faza wstępna (sesje 1-4) – zadania:
- Diagnoza depresji –sprawdzenie i potwierdzenie diagnozy na 1 sesji, określanie zmian w zakresie objawów na kolejnych sesjach; poszukiwanie objawów innych zaburzeń
- Wyjaśnienie teorii i celów IPT-A- zawarcie sojuszu terapeutycznego, określenie kolejności podejmowanych działań w terapii, opisanie procesu oceny oraz leczenie, określenie ról terapeuty i pacjenta
- Wyjaśnienie roli pacjenta i jego rodziców w terapii- uzyskanie informacji od rodziców w celu ustalenia diagnozy, informowanie rodziców na temat podejścia do terapii i jej przebiegu
- Ocena czy pacjent nadaje się do IPT-A
- Sporządzenie inwentarza interpersonalnego w celu powiązania depresji
z kontekstem interpersonalnym- ocena najważniejszych relacji pacjenta, zebranie informacji o relacjach z osobami znaczącymi, które mogą być związane z początkiem lub utrzymaniem depresji - Identyfikacja obszarów problemowych interpersonalnych – terapeuta ukazuje pacjentowi powiązania pomiędzy najważniejszymi kwestiami interpersonalnymi
a początkiem, utrzymywaniem lub nasileniem się depresji - Zawarcie kontraktu terapeutycznego – kontrakt zawierany jest ustnie- określa się w nim –zadania nastolatka oraz jego rodziny, cele terapii, tłumaczy się oczekiwania wobec terapii, dokonuje przeglądu najważniejszych kwestii związanych z terapią
Faza środkowa (sesje 5-8)
nacisk kładzie się w niej na kontynuowanie poznawania i wyjaśnienie obszaru problemowego pacjenta, rozwijanie nowych strategii radzenia sobie z problemami
i wprowadzenie ich w życie.
Zadania:
- Systematyczna kontrola objawów depresji
- Rozważenie wprowadzenia dodatkowej terapii
- Wsparcie pacjenta w omawianiu tematów związanych ze zidentyfikowanym problemem.
- Powiązanie uczuć pacjenta z jego interpersonalnymi relacjami i wydarzeniami
- Przeprowadzenie analizy komunikacji pacjenta
- Rozwinięcie i wprowadzenie strategii rozwiązywania problemów interpersonalnych
Faza końcowa (sesje 9-12 )
Zadania:
- Przegląd sygnałów ostrzegających osobę przed depresją
- Przegląd zdiagnozowanego problemu
- Przegląd strategii poprawiający jakość relacji interpersonalnych
- Przegląd zmian jakie zaszły się u pacjenta i jego rodziny
- Przewidywanie potencjalnych, przyszłych sytuacji, które mogą się wydarzyć oraz przegląd strategii radzenia sobie z tymi potencjalnymi sytuacjami
- Omówienie uczuć towarzyszących pacjentowi w związku z zakończeniem terapii.
- Omówienie potencjalnych nawrotów depresji oraz strategii radzenia sobie zz nimi.
Obszary problemowe
Żal
– stanowi problem jeśli trwa zbyt długo lub przybiera nieprawidłowe formy,
Terapia :
-wsparcie nastolatka w omówieniu straty, włączając w to jego relację z osobą zmarłą
oraz sytuacjami towarzyszącymi stracie
-zachęcanie do kontrolowania, identyfikowania i ekspresji uczuć związanych z daną relacją
i stratą
-nakłanianie nastolatka do tworzenia nowych bardziej realistycznych wspomnień związanych ze zmarłą osobą i relacji z nią oraz towarzyszących tej relacji uczuć
– poszukiwanie strategii nawiązywania nowych relacji lub rozwijania dotychczasowych, aby zastąpić utracone wsparcie nowym wsparciem.
Spory interpersonalne
–istnieją wówczas gdy jednostka i osoba znacząca mają nieodwzajemnione przez drugą stronę oczekiwania dotyczące ich relacji. Te spory dotyczą takich kwestii jak seksualność, władza, pieniądze, wartości życiowe.
Terapia :
-zidentyfikowanie i zdefiniowanie sporu
-omówienie oczekiwań adolescenta i rodzica wobec samych siebie oraz ich relacji
-zmiana sposobów komunikacji oczekiwań wobec siebie i ich relacji.
Przejścia z roli
-zmiany spowodowane przyjmowaniem przez osobę nowych ról społecznych
Terapia:
-identyfikacja i zdefiniowanie przejścia z roli
-wyjaśnienie jakie znaczenie ma dla pacjenta do przejście, jakie wymagania są związane z podejmowaną nową rolą, określenie zysków i strat związanych ze zmianą.
-nabycie nowych umiejętności, które umożliwią adaptację do nowej roli, i nabycie pewności siebie w radzeniu sobie z nowymi zadaniami.
Deficyty interpersonalne
-jest istotny jeśli mamy podejrzenie, iż adolescentowi brakuje umiejętności społecznych potrzebnych do nawiązywania i podtrzymywania prawidłowych relacji z rodziną, rówieśnikami i innymi znaczącymi dla niego osobami.
Terapia:
-przegląd dawnych istotnych dla pacjenta relacji i doświadczeń interpersonalnych , poszukiwanie powtarzających się problemów interpersonalnych.
-dostrzeganie powiązań miedzy wpływem deficytów na relacje i objawy depresji
-identyfikowanie i ćwiczenie nowych umiejętności komunikacyjnych za pomocą techniki odgrywania ról
-zachęcanie pacjenta do stosowania nowych strategii w celu podtrzymywania istniejących relacji i tworzenia nowych relacji.
Rodzina niepełna
-rezultat nieobecności, śmierci, porzucenia, rozwodu bądź separacji rodziców
Terapia:
– motywowanie pacjenta do rozpoznania swoich uczuć związanych ze zmianą w strukturze rodzin oraz powiązań między tą sytuacją a objawami depresji
-pomoc w wyjaśnianiu oczekiwać związanych z obecnymi relacjami,
-wsparcie w określeniu roli w nowej strukturze rodziny
Materiały źródłowe
- L. Mufson, K.P. Dorta w: Psychoterapia interpersonalna dla depresyjnych adolescentów. A.E. Kazdin, J.R. Weisz (red), Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielońskiego 2006, 167 – 2178
Artykuł przygotował: Mariusz Wielgus
