Autyzm to zjawisko złożone, dlatego rozstrzygnięcia terminologiczne są szczególnie ważne. Termin autyzm (autos, gr. sam) został wprowadzony do psychiatrii przez Eugeniusza Bleulera. Oznaczał on zamknięcie się we własnym świecie i rozluźnienie dyscypliny logicznego myślenia. Szukając informacji na temat autyzmu można odnaleźć następującą definicję tego zjawiska. Autyzm to zaburzenie rozwojowe, w którym ważną rolę odgrywa funkcjonowanie mózgu. Choroba polega na odcięciu się człowieka od zewnętrznego świata, ograniczeniu wymiany informacji ze środowiskiem, subiektywnym poczuciu odizolowania. Prowadzone badania wskazują, że autyzm może oznaczać wewnętrzną pustkę lub olbrzymie bogactwo przeżyć wewnętrznych. Tak naprawdę słowo autyzm jest pojęciem zbiorczym obejmującym szerokie spektrum autystyczne autyzm wczesnodziecięcy, autyzm atypowy, Zespół Aspergera. Autyzm jest definiowany w oparciu o zewnętrzne objawy, także wiele informacji na temat tego zjawiska można uzyskać z obserwacji zachowań dziecka.
Dzisiaj autyzm uznawany jest za rozległe zaburzenie neurorozwojowe, które pojawia się przed trzydziestym szóstym, miesiącem życia.
Dzieci, bądź uczniowie ze spektrum zaburzeń autystycznych, w tym z autyzmem, są różnorodną grupą zarówno pod względem funkcjonowania społecznego, intelektualnego, jak również komunikacyjnego. Idąc tą drogą można zatem powiedzieć, że autyzm może przyjmować różne postacie. U niektórych dzieci autystycznych może występować brak mowy oraz niepełnosprawność intelektualna, a także deficyty w funkcjonowaniu społecznym. U innych może występować bardzo dobry stopień komunikacji, przywiązywanie się do osób, które są dla nich ważne, ale może się tu pojawić problem nawiązywania kontaktów z rówieśnikami. Obecnie, od 2013 roku stosuje się w diagnostyce psychiatrycznej kryteria DMS- V, które jest zdecydowanie węższe niż kryteria DSM- IV, które obowiązywały od 1994r. w DSM- V zostały wyróżnione tylko trzy kryteria:
1. autyzm,
2. zespół Aspergera,
3. PDD- NOS (całościowe zaburzenia rozwoju nie zdiagnozowane inaczej).
Na przestrzeni lat próbowano uogólnić objawy autyzmu. Stwierdzono, że zaburzenia autystyczne cechują symptomy, które ujawniają się w trzech obszarach funkcjonowania. w literaturze przedmiotu używa się sformułowania triada zaburzeń autystycznych.
Do triady zaburzeń autystycznych zalicza się:
Nieprawidłowości w przebiegu interakcji społecznych; deficyty w funkcjonowaniu społecznym są najbardziej charakterystycznym objawem autyzmu. U dzieci autystycznych przejawia się to w nieprawidłowych kontaktach z dorosłymi oraz rówieśnikami. Charakteryzuje się to przede wszystkim brakiem przywiązania emocjonalnego, unikaniem kontaktu wzrokowego, a także trudnością w różnicowaniu zachowania wobec rodziców i innych osób. W okresie przedszkolnym dziecko z autyzmem:
może nie być zainteresowane innymi dziećmi oraz nawiązywaniem z nimi kontaktów, może się izolować,
może nawiązać kontakt, ale w sposób nieadekwatny, nie okazując przy tym tolerancji na potrzeby i uczucia innych ludzi. Wymaga aby na jego stereotypowe pytania odpowiadać rutynowo, ma kłopot z zachowaniem właściwego dystansu do innych, może nawet nawiązywać kontakt w natrętny sposób również z zupełnie obcymi osobami,
występują u niego stereotypie ruchowe, sztywne wzorce zachowań i stereotypowe zainteresowania,
postępuje zgodnie z własnymi potrzebami, nie uwzględniając norm i zasad współżycia.
W okresie szkolnym, mimo wyraźnych postępów w rozwoju nadal mogą utrzymywać się zaburzenia w sferze kontaktów społecznych. W okresie dorastania młodzi ludzie są bardziej zainteresowani innymi osobami. Mogą nawiązywać bliższe kontakty rówieśnicze na zasadzie podzielania wspólnych zainteresowań. Część osób z autyzmem zaczyna wówczas zauważać swoją odmienność i trudności. Widoczne jest niedostosowanie do zasad obowiązujących w grupie młodzieżowej, takich jak używanie slangu młodzieżowego, określony sposób ubierania, podobieństwo zainteresowań.
Zaburzona zdolność do komunikowania się; wraz z autyzmem, według kryteriów diagnostycznych może wystąpić wiele różnego rodzaju zaburzeń rozwoju komunikacji.
Możemy wyróżnić:
a) deficyty jakościowe;
– echolalie bezpośrednie i pośrednie funkcjonalne lub łagodne,
– nieprawidłowe użycie zaimków- dzieci autystyczne najczęściej mówią o sobie w trzeciej osobie,
– dziwaczne neologizmy,
– dosłowne rozumienie języka, np. nie rozumieją metafor,
– nieodpowiednie, nieadekwatne uwagi,
– nieprawidłowa wymowa.
b) deficyty ilościowe;
– całkowity brak mowy w mowie werbalnej,
– słaba gestykulacja, ograniczona ekspresja mimiczna w komunikacji niewerbalnej.
c) deficyty w pragmatycznym użyciu języka;
– brak zdolności naprzemiennego wysławiania się,
– brak potrzeby komunikowania się z innymi osobami,
– niezdolność do symbolicznego używania przedmiotów,
– słabe używanie brzmieniowych właściwości mowy dla wyrażania zamiaru.
Zarówno w wieku przedszkolnym, jak i w szkolnym dziecko autystyczne przejawia trudności dotyczące wzajemności w komunikacji, nie daje innym możliwości wypowiedzenia się (mówi do kogoś, a nie rozmawia z kimś). Nie potrafi podtrzymać rozmowy i kontaktów społecznych. Ograniczony, sztywny repertuar aktywności, zachowań i zainteresowań; w tym obszarze mogą pojawić się takie zachowania jak: układanie przedmiotów w szeregi, konieczność trzymania czegoś w dłoni, kolekcjonowanie rzeczy o określonym kształcie (np. dinozaury). Takie zachowania nazywane są zachowaniami rytualistycznymi. Bardzo duża liczba dzieci z autyzmem przejawia zainteresowania liczbami, literami, kształtami, kolorami, komunikacją miejską. Te zachowania rutynowe są u nich bardzo zakorzenione i jakakolwiek zmiana powoduje wybuchy złości, płaczu, krzyku. U dzieci z autyzmem mogą pojawiać się również zachowania stereotypowe- powtarzające się. Najczęściej dotyczą one ruchu rąk i ramion. Można zaobserwować dodatkowe współruchy, np. kołysanie się, kręcenie w koło, chodzenie na palcach, machanie lub uderzanie głową.
Wszystko to sprawia, że wychowywanie dziecka autystycznego jest niezwykle trudnym zadaniem dla rodziców. Często czują się oni bezradni i pozostawieni samym sobie. To poczucie zagubienia i bezradności wynika również z faktu, że przeważnie rozwój ich dziecka przebiegał przez pewien czas prawidłowo, a niepokojące objawy były bagatelizowane przez otoczenie. Konieczna jest kompleksowa, wielospecjalistyczna diagnoza i możliwie jak najszybsze podjecie działań terapeutycznych.
W literaturze przedmiotu można odnaleźć 10 rzeczy, które chciałoby Ci powiedzieć dziecko z autyzmem:
1. Przede wszystkim jestem dzieckiem. Mam autyzm. Nie jestem „autystyczny”.
2. Moja percepcja zmysłowa jest zaburzona.
3. Staraj się dostrzec różnicę pomiędzy tym, czego nie chcę, a tym, czego nie potrafię.
4. Myślę w sposób konkretny. Traktuję język dosłownie.
5. Mam ograniczony zasób słów. Bądź wobec mnie cierpliwy.
6. Posługiwanie się językiem sprawia mi trudność, ale mam lepszą percepcję wzrokową.
7. Staraj się skupiać na tym co potrafię, a nie na tym, czego nie mogę.
8. Pomagaj mi w nawiązywaniu kontaktów społecznych.
9. Staraj się rozpoznać, co powoduje moje trudności.
10. Jeśli jesteś członkiem mojej rodziny kochaj mnie bezwarunkowo.
Bibliografia:
Lewartowska- Bobkowicz L., Autyzm dziecięcy zagadnienia diagnozy i terapii, Kraków 2007
Markiewicz K., Charakterystyka zmian w rozwoju umysłowym dzieci autystycznych, Lublin 2007
Jagielska G., One są wśród nas, Warszawa 2010
Lasocka- Kruk J., Autyzm czy nie autyzm? Problemy diagnozy i terapii pedagogicznej małych dzieci, Wrocław 1999
Pisula E., Małe dziecko z autyzmem, Gdańsk 2005
http://polskiautyzm.pl/10-rzeczy-ktore-chcialoby-ci-powiedziec-dziecko-z-autyzmem/
Opracowały:
pedagog PPP – mgr Justyna Sokół,
pedagog, logopeda PPP – mgr Magdalena Żelazowska Dojka
