Szkoła jest pierwszym miejscem pracy każdego dziecka. Dobry start w niej pozwoli pierwszakowi radzić sobie z późniejszymi trudnościami oraz szanować siebie i swoje obowiązki. Jest ogromnie ważny dla dalszej kariery dziecka. Wpływa na ukształtowanie się pozytywnego stosunku do szkoły, do nauki i nauczycieli.
O tym, czy dziecko sprosta wymaganiom stawianym mu przez szkołę decyduje stopień osiągniętej przez niego dojrzałości szkolnej.
Dojrzałość szkolna – to odpowiedni stan rozwoju fizycznego, intelektualnego i emocjonalnego, który umożliwia dziecku prawidłowe funkcjonowanie w szkole. Jest to ocena z punktu widzenia gotowości do rozpoczęcia nauki szkolnej. Taki stan dziecko powinno osiągnąć pod koniec klasy zerowej. Niektóre dzieci osiągają tę dojrzałość znacznie później i kiedy rozpoczynają naukę pociąga to z sobą różnorodne trudności.
Oceniając aspekt dojrzałości szkolnej bierzemy pod uwagę następujące aspekty:
• rozwój fizyczny
– odpowiednia odporność na zmęczenie i wysiłek fizyczny.
– dobra sprawność we wszystkich zakresach motoryki dużej, dobra koordynacja ruchów, utrzymywanie równowagi, zwinność ruchów.
– dobra sprawność w zakresie motoryki małej czyli sprawność rąk, by umożliwić odpowiedni poziom rysowania, pisania drobnych elementów w linijkach, ruchy powinny być płynne i skoordynowane, a odpowiedni poziom koordynacji wzrokowo – ruchowej umożliwia wykonywanie precyzyjnych czynności.
• rozwój procesów poznawczych
– dziecko powinno umieć skupić uwagę przez około 30 minut i umieć ją podporządkować poleceniom nauczyciela.
– pamięć dziecka powinna charakteryzować się pewnym stopniem trwałości, zakres pamięci i tempo zapamiętywania powinny być stosunkowo duże.
– w procesie spostrzegania wzrokowego dziecko powinno dokonywać analizy i syntezy znaków graficznych na tyle, by różnicować nie tylko te same elementy liter, ale i zależności pomiędzy elementami. Dziecko powinno spostrzegać, organizować i rozumieć otaczającą je rzeczywistość.
– w spostrzeganiu słuchowym dziecko powinno odróżniać nie tylko poszczególne głoski, ale i stopień ich dźwięczności, czas trwania, kolejność czyli dobrze wykonywać czynności analityczno – syntetyczne. Powinno słuchowo różnicować rymy i rytm mowy. Od tych możliwości zależy opanowanie umiejętności pisania i czytania.
– myślenie dziecka powinno charakteryzować się możliwością operowania informacjami tak, by możliwe stało się rozumienie prostych pojęć, prostych zasad, reguł, prawidłowości; by dziecko zaczęło wnioskować, by wiązało informacje na zasadach logicznych (w klasach I-szych oprócz pojęcia liczby i działań na liczbach wprowadza się zbiory i związane z nimi różne pojęcia zależnościowe). Dziecko powinno mieć i rozumieć informacje na tyle, by móc korzystać z wyjaśnień i uwag nauczyciela (np. informacja o najbliższym otoczeniu, czasie, przestrzeni itp.).
– mowa dziecka powinna pełnić już funkcję komunikatywna, dziecko może więc porozumiewać się mowa wiązana, mieć odpowiednio duży zasób słów i znać wiele pojęć na tyle, by korzystać z poleceń i komentarzy nauczyciela oraz rozumieć czytane teksty. Powinno prawidłowo wymawiać głoski, by je prawidłowo analizować i syntetyzować w procesie nauki pisania i czytania.
• rozwój emocjonalno-motywacyjny
Zależy od niego w dużym stopniu funkcjonowanie dziecka w szkole i wyniki uczenia się.
– dziecko 7-letnie częściowo panuje nad emocjami – zaczyna powoli kontrolować emocje i uczucia.
– dzieci dojrzałe do szkoły zaczynają rozumieć i mają w pewnym zakresie poczucie obowiązku i odpowiedzialności za siebie (np. nie chce im się, ale ćwiczą czytanie, rysują, odrabiają lekcje itp.).
– dzieci dojrzałe do szkoły próbują pokonywać trudności, nie zniechęcają się tak szybko (niedojrzałe – nie chcą rano wstać, nie chcą pisać, gdy nie mają na to ochoty, nie robią tego czego nie lubią, nie rozumieją konieczności ćwiczeń itp.).
– dzieci dojrzałe lubią poznawać, dociekać, zaczynają się kształtować motywy poznawcze, (dzieci niedojrzałe interesują się okazjonalnie na krótko nowymi treściami).
– u dzieci stopniowo kształtują się uczucia społeczne (współczucie, przyjaźń i inne).
• rozwój społeczny
– poczucie przynależności do grupy – klasy szkolnej – dzięki niemu, uwagi skierowane do całej klasy dziecko odnosi także do siebie (umożliwia to funkcjonowanie dzieci w systemie klasowo-lekcyjnym).
– dzieci dojrzałe w tym zakresie do szkoły zaczynają rozumieć zasady i normy społeczne i stają się zdolne do ich stosowania i przyswajania.
– zmniejsza się dziecięcy egocentryzm na rzecz motywów prospołecznych.
– dzieci uczą się współżycia z innymi dziećmi.
– dzieci stają się zdolne do porównywania siebie z innymi, co prowadzi do powstawania tzw. samooceny (kim jestem, na co mnie stać, jaki jestem e relacjach z innymi).
Obecnie dojrzałość szkolną osiąga około 60-70% dzieci idących do szkoły. Pozostałe 30-40% to dzieci z niepełną dojrzałością szkolną lub dzieci nieco wolniej rozwijające się. U tych ostatnich, zwykle po około 6 miesiącach nauki, następuje przyspieszenie rozwoju i dalej funkcjonują w szkole bez zbytnich problemów. Inne niedojrzałe dzieci napotykają na tak duże trudności w opanowaniu materiału szkolnego, że;
a) u niektórych powstaje ogromny lęk przed niepowodzeniem, co z czasem przekształca się w nerwicę szkolną,
b) inne zaś nie lubią szkoły, nie chcą się uczyć, stosowany przymus powoduje niekiedy wagarowanie, ucieczki, itp.
c) ciągłe frustracje wywołują stan napięcia psychicznego, które najłatwiej rozładować poprzez agresję (zachowania agresywne skierowane na słabszych, tendencje do niszczenia, demolowania it.).
Przy powracających dyskusjach na temat wcześniejszego rozpoczynania nauki szkolnej, warto wiedzieć, że w sytuacji obniżenia progu szkolnego o rok (przy nie zmienionym programie i systemie klasowo-lekcyjnym), tzn. rozpoczynania systematycznej nauki szkolnej przez dzieci w wieku 5,5-6,5 lat procent dzieci osiągających dojrzałość szkolną wynosiłby około 20-30 (są to dzieci szybciej rozwijające się; mogą one i obecnie rozpocząć naukę szkolną po badaniach dojrzałości szkolnej w Poradniach Psychologiczno-Pedagogicznych). Dzieci rozpoczynające naukę w klasach wstępnych („zerówkach”) są dziećmi niedojrzałymi do systematycznej nauk szkolnej w taki rozumieniu, jak to wyżej omówiono.
Co opóźnia osiągnięcie dojrzałości szkolnej?
1. Zaburzenia rozwoju ruchowego.
a) nadmierne lub zbyt słabe napięcie mięśniowe widoczne szczególnie w czasie rysowania, później pisania – dziecko zbyt mocno lub zbyt słabo naciska ołówek,
b) ogólna niezręczność ruchowa – można to stwierdzić w czasie zabaw ruchowych (kopanie, łapanie piłki, jazda na rowerze, bieganie),
c) trudności w orientacji w stronach swego ciała: lewa, prawa oraz w kierunkach: góra, dół,
d) zaburzona lateralizacja tzn. lateralizacja skrzyżowana; ustalenia lateralizacji należy dokonać na początku klasy „0”.
2. Zaburzenia funkcji poznawczych.
a) ubogie opisy ilustracji, nieumiejętność poprawnego budowania zdań, brak wypowiedzi zdaniowych,
b) nieprawidłowa wymowa,
c) trudności w różnego rodzaju układankach np. puzzle, układanki z klocków według wzoru,
d) trudności w rozumieniu słuchanych opowiadań,
e) trudności w zapamiętywaniu piosenek i wierszy,
f) ubogie słownictwo,
g) trudności w zapamiętywaniu liter i cyfr,
h) trudności w glosowaniu wyrazów i dzieleniu na sylaby,
i) niesprawność reki, trudności w rysowaniu szlaczków, elementów literopodobnych.
3. Zaburzenia rozwoju emocjonalnego.
a) infantylizm – nieadekwatne reagowanie, brak motywacji do podejmowania wysiłku intelektualnego,
b) przejawianie agresji z błahych powodów,
c) krótkotrwałe i powierzchowne zainteresowania,
d) dzieci zahamowane, mało aktywne,
e) dzieci wybitnie nieśmiałe,
f) dzieci wykazujące znaczną męczliwość.
Dzieci prezentujące w klasie zerowej objawy wskazujące na zaburzenia rozwoju psychoruchowego wymagają odpowiednich działań, przede wszystkim ustalenia przyczyny.
Niepowodzenia szkolne nie pojawiają się nagle. Początkowo dziecko napotyka na trudności w zakresie opanowania pewnych umiejętności w klasie „0” – gdy ich nie pokona mogą pojawić się niepowodzenia szkolne.
Podstawowym założeniem programowym w klasie I-III jest nauka czytania i pisania. Jest to podstawowy czynnik decydujący o dalszej karierze szkolnej dziecka, dlatego też wszelkie opóźnienia w tym zakresie powinny być w porę wyrównywane.
opracowała: mgr Renata Nowak – pedagog PPP Dąbrowa Tarnowska
