Dysleksja rozwojowa to termin używany coraz częściej, zarówno w środowiskach szkolnych, jak również w prasie i telewizji. W ostatnim czasie stało się nawet „modne” być dyslektykiem, coraz więcej osób znanych ujawnia w wywiadach, że ich to właśnie dotyczyło w dzieciństwie. Znamiennym jest też fakt podkreślania wyjątkowości takich osób, którym przypisuje się posiadanie ponadprzeciętnych zdolności.
Czy jednak rzeczywiście możemy mówić o tzw. „darze dysleksji”? Czy problem ten znany jest tylko pedagogom, psychologom, czy terapeutom pracującym z dyslektykami,czy również rodzicom dzieci, u których symptomy są zauważane już w przedszkolu?
Niezmiernie ważne jest aby rodzice dzieci dyslektycznych posiadali wystarczający zasób wiedzy dotyczący tego zagadnienia, który umożliwi im zgodne współdziałanie z nauczycielami i ze specjalistami.
Dysleksja rozwojowa to termin określający zespół specyficznych trudności w uczeniu się czytania i pisania. Określenie „rozwojowa” oznacza, iż opisane trudności występują w nasilonym stopniu od początku nauki szkolnej.
Historia badań nad trudnościami w pisaniu i czytaniu sięga końca XIX wieku. Pierwszą nazwą użytą na określenie tych trudności był termin „wrodzona ślepota słowna”. Został on sformułowany przez angielskiego okulistę, który diagnozował w 1896 roku przypadek chłopca prawidłowo rozwijającego się pod względem umysłowym, a jednak mającego duże trudności w czytaniu i pisaniu. W Polsce termin „dysleksja” pojawił się w 1959, użyła go H. Spionek. Później profesor Marta Bogdanowicz wprowadziła 3 terminy, w celu odróżnienia specyficznych trudności o odmiennych symptomach:
Dysleksja – to trudności w uczeniu się czytania, którym często towarzyszą trudności w pisaniu.
Dysgrafia – to trudności w opanowaniu pożądanego poziomu graficznego pisma (nieczytelne pismo), związane z dyspraksją (obniżona sprawność ruchowa, manualna).
Dysortografia – to trudności z opanowaniem poprawnej pisowni ( błędy ortograficzne, przestawianie i opuszczanie liter, mylenie liter podobnych graficznie).
Trudności w czytaniu i pisaniu tylko w niektórych wypadkach są przejawem dysleksji rozwojowej. Ustalenie przyczyn takich trudności jest podstawą udzielenia dziecku skutecznej pomocy. Trudności w czytaniu i pisaniu występują w przypadku upośledzenia umysłowego i wówczas pojawiają się one na tle ogólnych trudności szkolnych ucznia. Podobnie dzieci z inteligencją niższą niż przeciętna mają uogólnione trudności w nauce, w tym również w czytaniu i pisaniu.
Trudności w czytaniu i pisaniu mogą występować też u dzieci z powodu wad zmysłu wzroku i słuchu. Trudności takie mają również dzieci zaniedbane środowiskowo, które rzadko widzą rodziców czytających książki i które same nie ćwiczą codziennie czytania, poczynając od oddziału „0”, aż do uzyskania pełnej biegłości technicznej i pełnego rozumienia czytanego tekstu.
We wszystkich wymienionych wypadkach mamy do czynienia z trudnościami w czytaniu i pisaniu, ale nie z dysleksją rozwojową. Jak dowiodły badania naukowe prowadzone od lat 80-tych, dysleksja rozwojowa ma podłoże biologiczne. Jest uwarunkowana genetycznie, a więc dziedziczna. Może też być spowodowana zmianami w centralnym układzie nerwowym, wywołanymi nieprawidłowym rozwojem w okresie ciąży i oddziaływaniem szkodliwych czynników w okresie porodu i po urodzeniu.
Bezpośrednią przyczyną trudności o charakterze dyslektycznym jest nieharmonijny rozwój psychomotoryczny dziecka. Dotyczy to przede wszystkim zaburzeń rozwoju tych funkcji poznawczych i ruchowych, które biorą udział w czytaniu i pisaniu oraz ich współdziałania.
Mogą to być:
1. Nieprawidłowości rozwoju funkcji słuchowo – językowych, które objawiają się jako zaburzenia uwagi, pamięci i percepcji słuchowej. Dziecko:
– nie dostrzega różnicy pomiędzy głoskami (np. z i s), myli je podczas zapisywania, myli wyrazy różniące się jedną głoską
– ma trudności z dokonywaniem analizy sylabowej, a także głoskowej, przekręca wyrazy podczas pisania
– opuszcza wyrazy podczas dyktanda, ma trudności z przypomnieniem sobie właściwego słowa podczas pisania samodzielnego oraz podczas czytania
– błędnie różnicuje głoski nosowe (myli np. ą i om)
2. Zaburzenia funkcji wzrokowych (uwagi i spostrzegania wzrokowego, pamięci wzrokowej) powodują:
– w klasie 0 i I trudności z zapamiętywaniem liter i ich odróżnianiem, stąd mylenie liter o podobnych kształtach lub problemy z zapamiętywaniem liter rzadziej używanych
– trudności w nauce czytania elementarnego ( tzw. dekodowania)- trudności z łączeniem znaku graficznego z przypisaną mu głoską
– trudności z utrwaleniem poprawnej pisowni wyrazów zawierających trudności ortograficzne
3. Deficyty rozwoju funkcji ruchowych a zwłaszcza motoryki rąk powodują:
– wolne tempo pisania
– niski poziom graficzny pisma
– łatwe męczenie się ręki
– trudności w zapamiętywaniu wzorców ruchowych, które pozwalają na zapisywanie w sposób „automatyczny” poprawnej formy wyrazów takich jak „który”, „król”, ”rzeka” itp.
4. Zakłócenia lateralizacji takie jak:
– oburęczność, zamiast oczekiwanej dominacji ręki
– dwuoczność – brak dominacji jednego oka
– skrzyżowana lateralizacja, która skutkuje:
a) trudnościami w pisaniu (litery są niekształtne, nierównomiernie rozmieszczone w obrębie wyrazu lub w obrębie kartki, na której uczeń pisze, widoczna trudność z ustaleniem prawidłowego kierunku pisania)
b) trudnościami w czytaniu (dzieci podczas czytania opuszczają sylaby lub całe wyrazy, zmieniają ich kolejność lub kierunek odczytywania)
5. Zaburzenia orientacji utrudniają rozpoznawanie kierunków w przestrzeni i orientację w lewej i prawej stronie własnego ciała. Dzieci z takimi zaburzeniami:
– często mylą litery o podobnych kształtach, lecz inaczej położonych w przestrzeni (inwersja statyczna)
– piszą litery i cyfry lub liczby w sposób lustrzany
Choć największe spektrum objawów dysleksji można zauważyć w momencie pójścia dziecka do szkoły to pierwsze symptomy widoczne są już we wczesnym dzieciństwie:
Sprawość fizyczna :
– nie raczkuje, późno zaczyna chodzić, słabo biega;
– z trudem uczy się jeździć na rowerku, ma kłopoty z utrzymaniem równowagi;
– w oddziale„0” ma problemy ze staniem na jednej nodze, chodzeniem po linii prostej, z rzucaniem i chwytaniem piłki;
Motoryka mała (sprawność rąk):
– jest nieporadne w samoobsłudze (ubieraniu się, jedzeniu, zapinaniu guzików, wiązaniu sznurowadeł);
– niechętnie rysuje, maluje, wycina;
– trudności z budowaniem konstrukcji z klocków;
– opóźnione umiejętności rysowania (3-letnie dziecko powinno umieć rysować koło, 4-letnie
kwadrat i krzyż, 5-letnie — trójkąt, 6-letnie — romb); – w„0” rysunki bogate treściowo lecz prymitywne w formie, trudności z odtwarzaniem bardziej złożonych figur geometrycznych, rysowaniem szlaczków;
Orientacja w przestrzeni i lateralizacja:
– ok. 5 r.ż.dziecko ma trudności ze wskazaniem prawej i lewej strony;
– w oddziale„0” trudności z określeniem kierunku w stosunku do siebie np. dom na prawo, drzewo na lewo;
– utrzymująca się oburęczność (używanie na zmianę raz jednej, raz drugiej ręki);
– zwierciadlane pisanie liter i cyfr i/lub zapisywanie wyrazów od prawej do lewej strony
Mowa:
– opóźniony rozwój mowy (w wieku 3 lat dziecko powinno się z otoczeniem swobodnie porozumiewać pełnymi zdaniami), nieprawidłowa artykulacja wielu głosek, trudności z budowaniem wypowiedzi, zapamiętywaniem nazw;
– w 6 r.ż. kłopoty z poprawnym używaniem wyrażeń: nad-pod, za-przed, wewnątrz, na zewnątrz, błędy gramatyczne;
– wadliwa wymowa, zamienne używanie głosek dźwięcznychi bezdźwięcznych, mylenie nazw zbliżonych fonetycznie;
– trudności z zapamiętywaniem nazw dni tygodnia, miesięcy, pór roku itp., wierszyków, wyliczanek, szeregów cyfr
Stwierdzenie dysleksji rozwojowej często staje się wymówką, zarówno dla ucznia jak i dla rodzica. Posiadana opinia o dysleksji daje złudne przekonanie o pozbyciu się problemu i pozbyciu się pracy nad problemem. Nic bardziej błędnego. Dlatego ogromna odpowiedzialność spada na rodziców, którzy muszą pamiętać o tym, że niezależnie od tego, czy dziecko uczestniczy w zajęciach korekcyjno- kompensacyjnych w szkole, czy też nie, konieczna jest codzienna praca dodatkowa w domu.
• zrozumieć problem dziecka ( dziecko nie jest leniwe czy niezdolne – potrzebuje tylko wlaściwej pomocy)
• poznać mocne strony dziecka
• umacniać w dziecku pozytywne wartości i zainteresowania
• zapewnić mu warunki do pracy
• wzmacniać pozytywnie, czyli nagradzać pochwałą nawet za drobne sukcesy
• nadzorować systematyczną pracę
• analizować trudności
• nauczyć dziecko stałego korzystania ze słowniczka ortograficznego
• czytać wspólnie z dzieckiem
• pobudzać u dziecka potrzebę czytania dla przyjemności
• ćwiczyć pisanie z pamięci
• nie tłumaczyć trudności dziecka wyłącznie lenistwem
• nie porównywać z rówieśnikami czy rodzeństwem
• nie liczyć na natychmiastowe efekty
• nie krytykować i ośmieszać
• nie podważać autorytetu nauczycieli i terapeutów
• nie usprawiedliwiać niechęci do wykonywania ćwiczeń
• nie odrabiać za dziecko prac domowych
• nie poprawiać błędów w pracach pisemnych (dziecko powinno nauczyć się pracować ze słownikiem ortograficznym).
Dziecko powinno wiedzieć jak pracować i mieć świadomość, że jego praca przyniesie efekty. Powinno wiedzieć, że:
• PRACUJĘ CODZIENNIE I SYSTEMATYCZNIE
• PRACUJĘ 30 MIN DZIENNIE, WYKONUJĄC DODATKOWE ĆWICZENIA
• WYPEŁNIAM ĆWICZENIA OŁÓWKIEM (aby można było łatwo korygować błędy)
• ZACZYNAM OD ĆWICZEŃ W MÓWIENIU
• DOPROWADZAM KAŻDE ĆWICZENIE DO KOŃCA
• JEŚLI CZEGOŚ NIE ROZUMIEM, PYTAM RODZICÓW LUB NAUCZYCIELA
• CO NAJMNIEJ RAZ W TYGODNIU PROSZĘ RODZICA LUB NAUCZYCIELA O SPRAWDZENIE MOJEJ PRACY
Rodzice powinni umiejętnie zachęcać dziecko do pracy. Swoją postawą pełną zrozumienia i wiary w możliwośc pokonania problemu powinni wspierać swoje dziecko w codziennych trudnościach w przezwyciężaniu dysleksji.
Opracowała mgr M. Żelazowska – Dojka na podstawie: „Jestem rodzicem dziecka z dysleksją”, M. Bogdanowicz, R. Czabaj
