ZABURZENIA INTEGRACJI SENSORYCZNEJ – PROBLEM DZIECI WSPÓŁCZESNEGO ŚWIATA
Integracja sensoryczna – to proces właściwej rejestracji bodźców wszystkimi zmysłami równocześnie. To szybki i precyzyjny sposób przesyłania, różnicowania , modulowania i interpretacji skutkujący budową elastycznego modelu rzeczywistości.
Integracja sensoryczna to również pewna zdolność, sprawność systemu nerwowego, którą nabywamy przez całe życie. Jednak najbardziej intensywny okres doskonalenia tego mechanizmu to pierwsze sześć- siedem lat życia.
Za twórczynię teorii i terapii integracji sensorycznej uważa się J. Ayres.
Integracja sensoryczna jest przetwarzaniem informacji odbieranych przez zmysły w celu wykorzystania ich w codziennym życiu. Nieprawidłowości tego procesu objawiają się występowaniem specyficznych problemów i określane są zaburzeniami procesów integracji sensorycznej lub zaburzeniami przetwarzania sensorycznego. Integracja sensoryczna przyczynia się do rozwoju samoregulacji, komfortu, planowania motorycznego, umiejętności motorycznych, uwagi oraz gotowości uczenia się.
Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie integracji sensorycznej, jako procesu neurologicznego wraz ze wskazaniem jego istotności w codziennym funkcjonowaniu człowieka. Artykuł dąży do zwiększenia świadomości na temat zaburzeń procesów integracji sensorycznej, opisuje jak trudności sensoryczne wpływają na funkcjonowanie dziecka w różnych sytuacjach, a także zawiera wskazówki dla rodziców i opiekunów dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej.
Od kilkunastu lat w naszym kraju obserwuje się stały wzrost rozpoznawania takich zaburzeń u dzieci, które wymagają specjalistycznej pomocy i wsparcia.
Najczęstszymi objawami dysfunkcji integracji sensorycznej u dzieci jest nieprawidłowa reaktywność na bodźce, zwłaszcza dotykowe (nadmierna lub zbyt słaba), za niski lub za wysoki poziom uwagi i aktywności, zaburzenia koordynacji ruchowej, opóźnienia w rozwoju ruchowym, rozwoju mowy, języka, trudności w uczeniu się, zaburzenia zachowania, brak samoakceptacji lub
poczucia własnej wartości. Najczęstsze rodzaje zaburzeń układów zmysłów to ich nadwrażliwość lub niedowrażliwość. Nadwrażliwość ujawnia się w postaci nadpobudliwości ruchowej i emocjonalnej oraz problemów z koncentracją. Niedostateczna wrażliwość przejawia się zaburzeniami czucia własnego ciała i przestrzeni otaczającej. Trudności w codziennym funkcjonowaniu dzieci wynikających z zaburzeń integracji sensorycznej jest znacznie więcej. Mogą ujawniać się one w postaci zaburzeń w rozwoju umiejętności ruchowych. Dzieci często nie rozumieją poleceń, nie potrafią naśladować ruchów innych, nie posiadają umiejętności manipulowania przedmiotami, bawienia się. Często występują u nich także zaburzenia czucia mięśniowego. Zaburzeniom SI towarzyszą także trudności w wykonywaniu precyzyjnych czynności, związanych z rysowaniem, pisaniem, ogólnie rzecz ujmując grafomotoryką. Dzieci takie szybciej się męczą, gorzej funkcjonują w grupie, nie radzą sobie w grach zespołowych.
Objawy, które mogą świadczyć o zaburzeniach przetwarzania zmysłowego:
- nadmierna lub niedostateczna wrażliwość na ból lub na temperaturę;
- skłonność do podnoszenia głosu lub szeptania;
- nadwrażliwość na niektóre dźwięki (te bardzo głośne, ale także szeleszczące czy piskliwe);
- ciągłe dotykanie przedmiotów, wkładanie ich do ust, obgryzanie rękawów, paznokci, długopisów;
- nadwrażliwość na dotyk;
- trudności ze skupieniem uwagi;
- trudności ze skupieniem wzroku;
- postawa charakteryzująca się obniżonym napięciem mięśniowym;
- kłopoty z jedzeniem – wiele pokarmów wywołuje wstręt lub odruch wymiotny;
- nadwrażliwość na zapachy;
- wyraźne upodobania odnośnie do rodzaju używanych ubrań – niechęć do szeleszczących tkanin albo suwaków, guzików, nadwrażliwość na metki i szorstkie tkaniny;
- niezdarność, skłonność do przewracania się;
- zaburzenia koordynacji wzrokowo–ruchowej;
- trudności w kontaktach społecznych;
- impulsywność, skłonność do bardzo silnych reakcji emocjonalnych;
- widoczne poczucie zagrożenia lub rozdrażnienia w razie zmiany planu.
Zapewnienie dziecku środowiska, które jest uporządkowane i ustrukturyzowane, pozwala zrekompensować jego trudności z językiem, sekwencjonowaniem, przenoszeniem uwagi i pamięcią. Takie strategie
dostarczają również spójnych i wiarygodnych informacji sensorycznych. Dzięki dobrej organizacji miejsca w środowisku domowym dzieci mają poczucie
kontroli, ponieważ są w stanie przewidzieć, co będą robić w ciągu dnia. Warto zwracać, więc uwagę na stałość w otoczeniu i harmonogramie. Spokojne miejsce do zabaw i zorganizowany dom pozwalają dziecku wyregulować poziom aktywności i lepiej się odprężyć oraz zwiększają jego komfort.
Dla wielu dzieci korzystne jest takie zorganizowanie otoczenia, które pozwoli im dostarczać bodźców uspokajających, takich jak na przykład muzyka, powolne rytmiczne bujanie, wolne kołysanie lub masaż z dociskiem. Rodzice dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej mogą skorzystać ze strategii
sensorycznych, które pozwalają kompensować dysfunkcje SI i umożliwiają wykorzystanie takich bodźców sensorycznych, które dziecko umie najlepiej
przetworzyć.
Strategie sensoryczne do wykorzystania w środowisku domowym:
- Dostarczaj dziecku bodźców uspokajających
poprzez korzystanie z koców i kołderek obciążeniowych, kamizelek, poduszek.
- Przygotuj w domu miejsca do wyciszenia się dla dziecka – może to być namiot tipi, wyłożony miękkimi poduszkami, worek typu saku, czy baldachim z poduszką i miękkim podłożem wewnątrz.
- W pokoju dziecka zorganizuj przestrzeń na huśtawkę lub hamak, z której będzie mogło korzystać.
- Ogranicz bodźce wzrokowe i słuchowe, żeby nie rozpraszały dziecka. Zainstaluj ciemne rolety w oknach, wyłącz urządzenia działające
w tle: telewizor, radio, telefon, komputer.
- Utrzymuj porządek w domu i otoczeniu dziecka, sprzątajcie zabawki sortując je kategoriami, na przykład: klocki, lalki, pluszaki, materiały plastyczne.
- Wybieraj dla dziecka zabawki dostosowane do jego potrzeb: duże piłki terapeutyczne, masy sensoryczne, siedziska żelowe, trampolina.
- Połącz ruch z mową i staraj się tłumaczyć wszystko dziecku w jak najprostszy sposób.
- Podążaj za dzieckiem i staraj się rozpoznawać jego potrzeby.
Propozycje ćwiczeń do wykorzystania w terapii sensorycznej
- Zabawy z pianką do golenia
W trakcie zabaw z dziećmi warto skorzystać z pianki do golenia dedykowanej osobom ze skórą wrażliwą i bezzapachowej, ponieważ niektóre dzieci mogą źle
reagować na silne aromaty. Piankę można barwić na różne kolory przy użyciu barwników spożywczych.
Dzieci mogą malować palcami i tworzyć różnorodne wzory, moczyć stopy w piance i robić ślady na kartkach papieru, mogą użyć różnego rodzaju plastikowych zabawek i chować je w piance, poznając tym samym za pomocą dotyku dokładnie jej konsystencje.
- Masy plastyczne i sensoryczne
Zabawy z różnego rodzaju masami pozwalają rozwijać motorykę małą, a przy okazji dostarczają dziecku wielu wrażeń dotykowych. Dzieci mogą lepić figurki
postaci, korzystać z różnego rodzaju foremek, wałków, plastikowych nożyczek do wycinania, doskonaląc swoje umiejętności i rozwijając wyobraźnie.
- Zabawy ruchowe i rytmiczne z wykorzystaniem różnorodnych przyborów
Dzieci lubią zabawy przy muzyce. Przy akompaniamencie dziecięcych piosenek możemy urozmaicać dzieciom taniec, wprowadzając różne elementy do ćwiczeń, takie jak piórka, balony, gazety, wstążki, woreczki gimnastyczne.
Dziecko może tańczyć samodzielnie lub z dorosłym.
- Zabawy z wykorzystaniem gier, książek i pomocy dydaktycznych
Do zabaw stymulujących rozwój zmysłów możemy
wykorzystać szereg pomocy dydaktycznych. Czytanie pomaga doskonalić zmysł słuchu i rozwija wyobraźnię dziecka. Warte uwagi są książki dźwiękonaśladowcze.
Puzzle i różnego rodzaju układanki ćwiczą wzrok oraz usprawniają koordynację oko – ręka. Gry dydaktyczne wspierają rozwój poznawczy, ale często stymulują
także różne zmysły.
Zaburzenia integracji sensorycznej są problemem coraz częściej występującym wśród dzieci.
Przeładowanie informacjami, hałas, zanieczyszczenia, a także nadmierna ekspozycja na ekrany elektroniczne przyczyniają się do powstawania trudności w prawidłowym przetwarzaniu i interpretacji bodźców sensorycznych. W efekcie tych oddziaływań niektóre dzieci doświadczają trudności w funkcjonowaniu społecznym, edukacyjnym i emocjonalnym.
Pierwsze lata życia dziecka stanowią ważny moment dla intensywnego zdobywania doświadczeń z otaczającego świata za pomocą różnych zmysłów. W wyniku nieprawidłowego przetwarzania sensorycznego może dojść do nieprawidłowego funkcjonowania dziecka, co objawia się jego opóźnionym rozwojem ruchowym, podwyższonym, bądź obniżonym poziomem pobudzenia i aktywności, ociężałością, trudnościami z utrzymaniem równowagi, koordynacją wzrokowo ruchową, percepcją słuchową i koncentracją oraz opóźnionym rozwojem mowy.
Zrozumienie zaburzeń integracji sensorycznej stwarza możliwość organizowania skutecznego wsparcia dla dzieci dotkniętych tym problemem. Współpraca między rodzicami, nauczycielami i specjalistami w dziedzinie terapii sensorycznej jest kluczowa. Wprowadzenie odpowiednich strategii edukacyjnych, terapeutycznych i środowiskowych może znacznie poprawić jakość życia dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej. Warto również podkreślić, że edukacja społeczeństwa na temat tego zaburzenia jest istotna.
Zwiększenie świadomości wśród nauczycieli, rodziców i rówieśników może przyczynić się do tworzenia zrozumiałego i akceptującego otoczenia dla dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej.
Opracowała Joanna Bogula, terapeutka SI
