Od najwcześniejszego okresu życia dziecka doświadczanie nieprawidłowych bodźców somatomotorycznych wpływa na rozwój niepoprawnych wzorców ruchowych, co prowadzi do ograniczenia ruchomości poszczególnych części ciała i utrudnia, bądź zatrzymuje prawidłowy rozwój ruchowy.
Wczesna interwencja ma na celu zapobieganie utrwalaniu nieprawidłowych wzorców motorycznych oraz zapewnienie wszechstronnego rozwoju, który wpływa na uzyskanie niezależności w przyszłym życiu. Zgodnie z potrzebami rozwojowymi terapeuta dostarcza odpowiednich doznań czuciowych i ruchowych w celu aktywizacji dziecka, zapewniając jednocześnie maksymalny i aktywny udział małego pacjenta. Rodzaj, tempo i rytm ćwiczeń dobiera się indywidualnie, a działania terapeutyczne powinny zapewniać dziecku poczucie bezpieczeństwa.
Podstawą do zrozumienia występujących problemów jest bardzo dobra znajomość prawidłowego rozwoju psychoruchowego dziecka oraz zaburzeń wynikających z uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. Korekcja tych nieprawidłowości na wczesnym etapie jest niezwykle ważna i zapobiega ich pogłębianiu się i utrwalaniu wraz z rozwojem dziecka.
W pierwszym miesiącu życia o prawidłowości w rozwoju świadczą: odpowiednie napięcie mięśniowe, ruchy i ułożenie dziecka oraz odruchy pierwotne. Terapią w tym okresie objęte są dzieci przedwcześnie urodzone, z obciążonym wywiadem ciążowym lub okołoporodowym. Głównymi wskazaniami do podjęcia usprawniania są zaburzenia napięcia mięśniowego, bądź trudności w karmieniu.
Drugi miesiąc życia to okres asymetrii. Niepokojąca w tym okresie jest dominacja asymetrycznego ułożenia w jedną ze stron, obniżone lub zwiększone napięcie mięśniowe.
W trzeci miesiącu życia dziecko osiąga symetrię w ułożeniu ciała, zdobywa kontrolę głowy i obręczy barkowej, zaczyna rozwijać czucie linii środkowej. Najczęściej występującymi nieprawidłowościami w rozwoju w drugim i trzecim miesiącu życia są silna asymetria, niezdolność do utrzymania głowy w linii środkowej, brak kontroli głowy lub odchylanie jej do tyłu, brak umiejętności skupiania wzroku w linii środkowej oraz wyciągania rąk w przód i łączenia ich nad klatką piersiową.
W czwartym miesiącu o prawidłowym rozwoju świadczą symetria w ułożeniu ciała i ruchach, swobodne ruchy głowy w obu kierunkach, możliwość utrzymania głowy w linii środkowej oraz symetryczna, bilateralna praca kończyn. Brak symetrii w ułożeniu ciała i ruchach kończyn świadczą o niezrównoważonej pracy mięśni zginaczy i prostowników, braku możliwości przyjęcia pozycji pośredniej między zgięciem a wyprostem. Ponadto zwiększone napięcie wyprostne prowadzi do ułożenia ,,odgięciowego”, które utrudnia pracę mięśni poruszających gałkami ocznymi, mięśni jamy ustnej, klatki piersiowej i kończyn.
W piątym miesiącu życia dziecko rozwija pracę nad kontrolą wzroku i czuciem własnego ciała, sięgając rękoma do kolan i stóp. Ponadto uczy się obrotów na boki, osiąga coraz lepszą kontrolę tułowia, podpór na kończynach górnych z wyprostowanymi łokciami, wykonuje ruchy przypominające pływanie z wyprostowanymi kończynami dolnymi i zgiętymi górnymi.
W szóstym miesiącu niemowlę odciąża jedną stronę ciała, uczy się przewrotów, wykonuje ruchy rotacyjne tułowia, chwyta uniesione kończyny dolne i wkłada stopy do ust (tzw. ruch ręka – noga – usta).
W siódmym miesiącu dziecko pełza dookoła i do tyłu oraz posadzone utrzymuje przez chwilę pozycję siedzącą.
W ósmym miesiącu dziecko siada samodzielnie z podpartymi kończynami górnymi z boku. W następnych miesiącach podpór utrzymany jest z przodu, a w dziesiątym miesiącu z tyłu ciała. Uwolnienie kończyn górnych z funkcji podporowych umożliwia doskonalenie czynności chwytno – manipulacyjnych. Warunkiem sprawności rozwoju rąk jest wygaśnięcie odruchu chwytnego dłoni, osiągnięcie kontroli głowy i obręczy barkowej oraz równowagi w siadzie.
Około dziewiątego miesiąca życia dziecko zaczyna czworakować wykorzystując do tego ruchu umiejętność przenoszenia ciężaru ciała z właściwym skracaniem i wydłużaniem stron. Umiejętność ta konieczna jest także do rozwoju chodzenia w klęku prostym, przechodzenia do klęku jednonóż, wstawania i chodzenia około dwunastego miesiąca życia.
Znajomość prawidłowego rozwoju motorycznego jest podstawą wykrycia wczesnych nieprawidłowości i diagnozy. Obserwowane dysfunkcje występujące u noworodków i niemowląt są wskazaniem do obserwacji i analizy kinezjologicznej. Stanowią informację o niepoprawnym sterowaniu ruchem i o konieczności stymulacji neurorozwojowej, która skoryguje sposób czerpania doświadczeń sensomotorycznych.
Wszelkie dysfunkcje ośrodkowego układu nerwowego powodują zaburzenia mechanizmu antygrawitacyjnego, którego podstawowym przejawem jest obniżenie podstawowego napięcia posturalnego o różnym natężeniu. Deficyty te utrudniają proces rozwoju uniemożliwiając zdobywanie prawidłowych doświadczeń sensomotorycznych. Niemowlę, które nie ma możliwości gromadzenia prawidłowych doświadczeń ma ograniczony repertuar aktywności i uruchamia mechanizmy zastępcze, zwane kompensacjami.
Informacje posturalne odbierane są przez system propioreceptorów, telereceptorów oraz eksteroreceptorów i przekazywane do ośrodkowego układu nerwowego. Przekazanie błędnych informacji do systemu kontroli poprzez układ sprzężeń zwrotnych (,,feedback”) będzie skutkowało nieprawidłowościami w zakresie postawy ciała i lokomocji.
W związku z powyższym zasadne jest wczesne wykrycie i skorygowanie zadań ruchowych, aby nie stworzyć błędnej informacji o postawie ciała oraz jego możliwościach poruszania się.
Bibliografia:
- Cytowska B., Winczura B. ,,Wczesna interwencja i wspomaganie rozwoju małego dziecka”
- Matyja M., Gogola A. ,,Edukacja sensomotoryczna niemowląt”.
Opracowała:
Katarzyna Środoń
fizjoterapeuta
